Overslaan en naar de inhoud gaan

Zwarte sculpturen langs het leisteenpad

foto
Chaylar: Les Confluences nomades van Christian Lapie
Chaylar: Les Confluences nomades van Christian Lapie

In het hete deel van de Franse Ardèche zijn langs het Sentier des Lauzes zeven landschapskunstwerken te vinden. De naam van het pad verwijst naar de leistenen die alle daken bedekken maar ook de kunstenaars inspireerden tot de verrijking van het verlaten en overgroeide boerenland.

Verschenen in Wandelmagazine 2021-04 

Bovenop de hoge bergrug Chaylar werpen we een eerste blik op het dal van de Drobie, ons wandelbiotoop voor de komende dagen. Op een enkele helling met paarse heide na, ligt er uitgestrekt aaneengesloten bos aan onze voeten. Soms steekt er een plukje huizen boven de bomen uit; grotere dorpen zijn er niet te zien. Hier woont of boert bijna niemand meer.  Het ruizen van de wind versterkt het gevoel van rust en stilte.

We staan niet alleen op kale granietrotsen. Vijf zwijgende figuren kijken met ons mee. Veel langer dan wij, veel slanker ook en geblakerd zwart. Als we afdalen naar het Leisteenpad, blijven ze achter. De vijf wachtende figuren zijn door de Franse kunstenaar Christian Lapie uit boomstammen gezaagd en bewerkt. Zeven kilometer zuidelijker, op de andere waterscheiding van de Drobie, staan drie van hun collega’s. Samen omvatten ze het stroomgebied en zullen ze over ons waken op onze tocht. Nomadische Samenvloeiingen noemde de kunstenaar dit werk. Wellicht is het een verwijzing naar de herders die langs dit punt tussen zomer- naar winterweidegronden trokken met hun vee. Ook langs het pad komen we twee groepjes zwijgende zwarte gestalten van Lapie tegen. Wat heerlijk vertrouwd op een tocht waar we nauwelijks een levende ziel tegen komen.

foto
Image
Ron de Fades
Ron de Fades

Madurodam van de Cevennen

Op zoek naar water verlaten we het pad en lopen we het erf van Pierre Bouvarel op. De grijs bebaarde zestiger met grote handen, buigt zich voorover met een brandende lucifer. Voorzichtig steekt hij een mini-houtvuurtje aan op de begane grond van zijn ieniemienie droogschuur. Even blazen en de rook kringelt omhoog door de kieren in de vloer van het bovenverdiepinkje waar kastanjes zo groot als konijnenkeutels liggen uitgespreid. De kastanje-droogschuur is een van de topstukken van Pierres levenswerk: het Madurodam van de Cevennen dat hij Ron de Fades heeft gedoopt. Alles hier is gemaakt van gestapelde platte schisten en gedekt met zwarte leien; zoals alle traditionele huizen in de streek. We herkennen de kapel van Saint Regis, die aan de andere kant van het dal staat. “Alle stenen bij de traditionele bouw zijn los gestapeld; er is geen cement aan te pas gekomen”, vertelt hij enthousiast. “Dat kunnen nog maar weinig mensen.” Echt vakwerk is het kappen van de vlindervormige leistenen, die de nok vormen. Ze vallen zo in elkaar, dat de nok een soort dubbele hanenkam vormt. “Wij noemen die nokstenen hier lauzes”, legt de meester-leistenen-bouwer uit. In zijn dorpje hebben alle gebouwen van die hanenkammen op de nok. Staan wij versteld van de lauzes, zelf is Pierre het meest trotst op zijn bonsaiboompjes. Echte olijfjes, appelbomen en tamme kastanjes met een nagelschaartje geknipt op Madurodam-formaat.

foto
Image
Parole de Lauzes
Parole de Lauzes

Parole des Lauzes

Rechts van het pad staat een muurtje van platte stenen. De grijsbruine schisten met een patina van grijsgroene korstmossen zijn los gestapeld. Dat we zo’n muur tegenkomen is niet zo vreemd. Op onze wandeltocht wemelt het ervan. Zo is het Sentier des Lauzes er over de hele lengte mee omzoomd. Dat is al dertig kilometer gestapelde schisten. In stroomgebied van de Drobie moeten een veelvoud te vinden zijn. Vroeger was elk weide, tuin en kastanjegaard er mee omzoomd. Dit muurtje is anders. Er steken aan de bovenkant een twintigtal lauzes uit. “Het lijken wel vlinders!” zegt Maaike, die ons vergezeld, enthousiast. “Deze praat. Kijk maar dit hoofd heeft een mond,” gaat haar vriend Camiel verder. ‘Parole de Lauzes – Woord van Leisteen’ zoals dit landschapskunstwerk heet, is een hommage van de kunstenaar Domingo Cisternos aan de fraaie kammen van de traditionele daken.

Het negentiende-eeuwse cultuurlandschap van de Cevennen dat zo meesterlijk is nagebouwd in het miniatuurdorp, bestaat in werkelijkheid niet meer. Daarin nam naast de wijnbouw en de zijderupsteelt, de tamme kastanje een belangrijke plaats in. De bomen die fraai gefilterd licht doorlaten, boden schaduw en voedsel voor het vee. Het hout kende vele toepassingen en de bewoners aten kastanjes in allerlei vormen. Lekker gepoft, ingemaakt of gemalen tot meel verwerkt in broden. Als je een keer een kastanje ijsje proeft, begrijp je waarom de kastanjeteelt zo goed als verdween is. Je moet wel heel nostalgisch zijn ingesteld om de aardsmaak van de bruine vrucht te waarderen. Toch zijn dit soort culinaire overwegingen niet de reden geweest dat de kastanjegaarden zijn verlaten en overwoekerd door steeneik en prikkelstruiken.

foto
Image
Saint-Melany
Saint-Melany

De Vlaming

De mensen trokken weg op zoek naar een beter bestaan naar de grote dorpen en steden en de boerderijen kwamen leeg te staan. In het gehucht La Coste schurken drie boerderijen van gestapelde schisten tegen elkaar. Eind 19de eeuw woonden hier nog veertig mensen; nu zijn het er weer twee. “Sinds vorige jaar woont mijn Franse buurman hier weer permanent”, vertelt de Nederlandse Irma die hier al dertig jaar woont. Het dieptepunt lag in de jaren zeventig. “Gelukkig kwamen toen de hippies. Die hebben de gebouwen gered door ze te kraken.” Na hen nam ‘de Vlaming’ het over. Dit ondernemend type uit Antwerpen kocht overal in het dal bouwvallen op en verkocht ze door als tweede huis aan zijn landgenoten. “Ja het was hier een Vlaamse kolonie, die hier vooral zomers neerstreek. Gelukkig nemen Fransen de plaats van de deeltijd-bewoners over. Sommige komen uit de buurt en wonen er weer permanent. Dat brengt heel wat meer leven in de brouwerij.” Ook de wijnbouw krabbelt weer wat op. Er wordt zelfs weer wat geëxperimenteerd met lokale druivensoorten die vroeger verboden waren vanwege hun hoge suikergehalte. Dat leverde wijnen op met een veel hoger alcoholgehalte.

foto
Image
 Revolution is not a pique-nique van Denicolaï & Provoost
Revolution is not a pique-nique van Denicolaï & Provoost

Mede-eigendom

Naast de voordeur van Irma hangt een sleutelbord met vier identieke sleutels. We stoppen 5 euro en een papiertje met onze naam in de brievenbus, steken een sleutel in ons zak en zijn vanaf nu mede-eigenaar van een grote linnenkast. Die staat even verderop langs het pad. Samen met Irma lopen we er heen. “Al dit land hier omheen, samen zo’n twintig hectare overwoekerde landbouwgrond, hoort bij mijn boerderij. Ik doe er niets mee. Die kast staat nu voor de tweede keer vier jaar op mijn land”, vertelt ze trots. “In de tussentijd stond hij in Brussel en in een tuin in Parijs.” Een smal paadje leidt ons door doornstruiken en bomen naar een open plek in het bos. Midden op een terras staat een oerdegelijk houten kast. Het lijkt wel een buitenaards object dat uit het heelal is neergeploft. Sommige panelen zijn van glas, zodat je ook zonder sleutel kunt zien water er in de kast staat. Nieuwsgierig steken we onze sleutel in het al net zo degelijke koperen slot. Tsjee heel wat kindertekeningen en kijk daar een pakje shag. Superman heeft zijn mok achtergelaten, een Bad Religion-fan een cassettebandje met muziek. En wat te denken van een tandenborstel; gelukkig nog in de verpakking. Wij laten ook iets achter. Je wilt weten wat? Ga maar kijken, het is overduidelijk. De kast is bedacht door een Brussels kunstenaarsduo Simona Denicolai & Ivo Provoost en gemaakt door iemand uit de vallei. Met dit werk “Revolution is not a pique-nique” willen ze het begrip eigendom ter discussie stellen en de interactie tussen passanten, zoals wij, en vaste en tijdelijk bewoners van Saint-Melany bevorderen.

foto
Image
Les Yeux de la Seuille
Les Yeux de la Seuille

Artists in residence

De oprichting van de vereniging “Sur le Sentier des Lauzes” in 2000 is het resultaat van de opleving van gemeenschapszin in het dal van de Drobie. Martin Chenot en zijn ouders waren de drijvende kracht achter dit initiatief. Door het ontwikkelen van het wandelpad en het organiseren van culturele manifestaties willen ze de groeiende groep permanente bewoners en de vakantiegangers bij elkaar brengen. Links van ons pad bij het gehucht l’Elziére, waar het kastanjebos overgaat in een breed amfitheater van terrassen met wijngaarden, organiseert de vereniging bijeenkomsten van allerlei aard: dans, muziek, lezingen. Even verderop ligt verscholen tussen de bomen het Atelier refuge. Dat is een plek waar kunstenaars op uitnodiging tijdelijk kunnen wonen om zich te laten inspireren door het fraai landschap dat aan hun voeten ligt. “Dat heeft heel wat interessante presentaties en kunstwerken opgeleverd”, vertelt Irma enthousiast, die ook bestuurslid is van de vereniging. “Veel resultaten vind je langs het pad. Soms is het niet verder gekomen dan een briljant maar onuitvoerbaar idee, zoals een brug over de beek de Seuille van een Nederlandse kunstenaar. Die had geen idee hoe dit beekje in korte tijd kon opzwellen tot een brullende rivier.” Intrigerend vinden wij het werk van de Italiaan Guiseppe Penone. Die maakte geluidsopnamen van bomen en legde die vast in een partituur. Mijn vrouw Yvonne zou ze graag willen proberen spelen op haar tenorsaxofoon. “Dat gaat niet lukken”, lacht Irma. “Er staan heel wat akkoorden in die niemand kan spelen.”

Als we bijna rond zijn, komen we op het punt waar de Nederlander zijn brug had gedacht. De beek kabbelt rustig; we stappen er zo overheen en gaan uit de kleren. Het water is heerlijk fris na een warme wandeldag. Als we op de gladde rotsen liggen te drogen, voelen we ons bekeken. “Verrek, ik zie een oog daar tussen de rotsen.” Spoedig zien we er meer in de rotsen om ons heen. Zelfs in bomen en onder water zitten spiegeltjes zo groot als een 2-euromunt. Jan Kopp heeft er een zo’n tweehonderd aangebracht. “Les Yeux de la Seuille” is de meest ingetogen ingreep in het verlaten Ardèche landschap. Zouden het de ogen van de voormalige bewoners zijn, die kijken hoe de huidige bewoners een nieuwe laag toevoegen aan het voormalige boerenlandschap. Ze zullen tevreden zijn met wat ze zien.

Wandelwijzer

Le Sentier des Lauzes is een rondwandeling van 15 km langs land art projecten in het overwoekerde cultuurlandschap van de Monts d'Ardeche. Start en finish in Saint-Mélany. Kunstwerken zijn van de hand van Akio Suzuki, Domingo Cisternos, Christian Lapie, Gilles Clément, Jan Kopp en het duo Provoost/Denicolaï. Meer informatie op www.surlesentierdeslauzes.fr  Daar is ook een Franstalige gids te downloaden. De gids is ook te koop in café-restaurant Au Bon Port of op donderdagmiddagen in het kantoor van de Association Sur le Sentier des Lauzes in gemeentehuis van Saint-Mélany.

Bereikbaarheid: Uitsluitend met auto te bereiken. Parkeerplaats naast startpunt.

Horeca: Cafe-restaurant Au Bon Port in Saint-Melany. Bij het miniatuurdorpje Ron de Fades zijn frisdranken te koop. Bij de kerk in Dompnac is een watertappunt.

Een verfrissende duik is mogelijk in de Seuille bij Dompnac en bij het kijkpunt Les Yeux de la Seuille.

regio