Terug in de tijd langs het Canal du Midi

Dat er een schimmel was die de plantaan langs het kanaal van binnenuit opat, wisten we, maar dat het zo erg was, nee dat wisten we niet. “Wat is er aan de hand?” vragen we aan een jongeman in een camouflagepak die zijn hond uitlaat. “Allemaal gekapt in de laatste paar jaar en ter plekke verbrand”, zegt hij grimmig. “Ziek geworden door de ‘champignon american’ beweren ze, maar ik denk dat het een geldkwestie was. Die bomen zagen er prima uit en dan nog, ook een zieke boom heeft recht op leven.” We checken het verhaal van deze complotdenker. “Er was wel verzet tegen de kap, maar toen er een automobiliste dodelijk getroffen werd door een zieke plataan, waren de burgemeesters snel bereid de kapvergunningen af te geven”, vertelt Marga. Het verhaal gaat dat de schimmel, tijdens de Tweede Wereldoorlog is meegelift met de houten munitiekisten van de Amerikaanse bevrijders. Eenmaal in het kanaal beland, bleek het zich razendsnel door het water, waar de platanen in wortelen, te verplaatsen. “Gelukkig maken ze niet dezelfde fout als tweehonderd jaar geleden, toen ze alleen maar platanen langs het kanaal zetten”, verzucht ze. Om de weerstand tegen plagen te versterken, worden er nu negen verschillende boomsoorten aangeplant. Sommige zijn al behoorlijk dik, andere hebben nog een lange weg te gaan om zich te meten met de gekapte platanen. Platanen komen we vrijwel niet tegen. Op sommige stukken lopen we in de schaduw van immense cipressen en naaldbomen. En dat is voor de afwisseling best lekker lopen. 

In acht jaar tijd groeven zo’n 18.000 werklieden het kanaal tussen Toulouse en de Middellandse Zee. Nee niet in een kaarsrechte lijn zoals bij ons, maar zoveel mogelijk langs de hoogtelijn om te voorkomen dat het water te snel wegstroomt en het kanaal droogvalt. In de Montagne Noire is zelfs een stuwmeer aangelegd om het water in de zomer op peil te houden. Maar liefst 63 sluizen bouwden ze om het hoogteverschil tussen zee en waterscheiding te overbruggen. Waar nodig liet Paul Riquet een aquaduct over een rivier aanleggen of een heuvel doorboren. De mooiste plek om al deze ingenieurskunst te bewonderen is bij de stad Béziers, de geboorteplaats van Riquet. Een gloednieuwe wandelroute van 7 km voert je vanuit de stad langs het kanaal, over het imposante aquaduct waarmee het kanaal de rivier de Orb kruist naar de machtige sluistrap van Fonseranes en tot slot weer terug over de Pont Vieux naar de kathedraal van de bisschopsstad. 

Die sluistrap van Fonseranes met maar liefst zeven sluisdeuren oogt als een fantastische waterval. Tientallen dagjesmensen willen wel eens zien hoe drie hagelwitte plezierjachten het hoogteverschil van 22 meter gaan overbruggen. Iets waar wij wandelaars een paar minuten over doen, maar de boten een half uur. De nervositeit van de ongediplomeerde kapiteins en de onervarenheid van de bemanningsleden die de boten moeten afhouden, leidt tot het nodige leedvermaak. “Haha, die boot schiet stuurloos uit de sluiskolk. Het lukt hem nooit om rechtsaf te slaan”, grinnikt een van de omstaanders. “Dat krijg je als je geen vaarbewijs hoeft te hebben op het kanaal”, bromt een ander hoofdschuddend wanneer een boot behoedzaam de sluismond invaart, maar even later toch tegen de sluiswand bonkt.

Al in de jaren zeventig van de vorige eeuw voer het laatste vrachtschip door het Canal du Midi en heeft de recreatievaart de macht overgenomen. “Toen ik vijfenveertig jaar geleden met mijn tweemaster door het kanaal voer, had ik veel bekijks van vrachtschippers”, vertelt de tachtigjarige Brit Alan Chidgey, die met zijn antieke schip de Raven, vanuit Engeland via het kanaal naar de Middellandse Zee voer. ”Er heerste een ontspannen sfeer. Sluiswachters waren vaak oorlogsinvaliden, mannen zonder been of arm. Ze verkochten er groente uit hun moestuin. Uiteindelijk deed hij zijn troetelschip van de hand en kocht een kloek basalten huis in de stad Agde aan het kanaal. “Dat kostte destijds niet meer dan auto.” 

Ook de Ierse Edy Bronkers bleef hangen langs Canal du Midi, maar op een boot “Ik heb mijn hele leven gevaren en dan ga je niet meer in een huis met een tuintje wonen.” Of hij wel eens een duik neemt, vragen we. “Nee nooit, ik kan niet zwemmen. Ik ben een visserman, die letten goed op, die slaan niet over boord. Mijn vader kon wel zwemmen, maar niet varen, ” lacht hij. De blijvers, die hun hart hebben verpand aan Canal du Midi, pik je er zo uit. Ze liggen wat achteraf langs de fraaie paadjes waar wij lopen met net als Edy een moestuintje op de wal. Hun wat rommelige bootjes contrasteren met de hagelwitte huurboten van Le Boat die geruisloos voorbijvaren.

Zeven kilometer ten westen van Béziers, ligt een ander meesterwerk van de kanaalbouwers: de tunnel de Malpas. Wel even toeteren voor je het donkere gat invaart, anders gebeuren er ongelukken, want breed is de tunnel niet. Je kunt er niet alleen doorheen varen, maar ook lopen. Voor de wandelaar is een paadje uitgehakt. Gelukkig met een stevig hekwerk, want de kans is groot dat je benen gaan trillen als er door een andere tunnel, twee meter onder het kanaal, een trein voorbij dendert op weg naar het Rhônedal of Spanje. En dat zijn niet de enige tunnels die elkaar onder Malpas kruisen. Nog dieper ligt een hele bijzondere waarmee het Étang de Montady wordt ontwaterd. Al in 1247 legden monniken dit meer droog, niet zoals bij ons met watermolens, maar gewoon door een gat in de heuvel te prikken. Nog nooit zo’n bijzondere polder gezien. Het lijkt wel door buitenaardse wezens aangelegd, rond als een graancirkel en aangesneden als een taart. Vanaf een heuvel tellen we meer dan 20 reusachtige punten. Nog opmerkelijker: het water stroomt naar het middelpunt van de cirkel waar het in de tunnel verdwijnt richting Malpas.

In de loop der eeuwen is Malpas de plek geweest waar verschillende culturen van rond de Middellandse Zee elkaar ontmoetten en bevochten. Lionel, een man met een prachtige grijze baard en een kalend hoofd, laat ons zijn gerenoveerde museum Oppidum d’ Enserune zien. Deze versterkte Keltische stad lag veilig op een heuvel ingeklemd tussen de lagunes van de Middellandse Zee en het meer van Montady. De lagunes zijn al in de Middeleeuwen verland en het meer door de monniken drooggelegd. Bijzonder fraai is de bovenzaal met een tiental vitrines. Elk met de inhoud van een graf dat op de versterkte heuvel is opgegraven. “Het zijn vooral Keltische graven. Dat zie je aan de prachtige zwaarden waar ze bekend om stonden. Die gingen mee het graf in nadat ze onbruikbaar waren gemaakt”, vertelt Lionel in zijn charmante Inspecteur-Clouseau-Engels uit de Pink Pantherfilms. “De gebruiksvoorwerpen die ook mee het graf ingingen, komen uit allerlei windstreken: Romeins, Iberisch en zelfs Fenicisch."

Na dagen van zwaaien naar boten waar de hele familie op dek zit inclusief opa en oma, willen we ook wel eens voelen hoe het is om op zo’n schip mee te varen. Als liftplek kiezen we natuurlijk een sluis. De sluiswachter vindt het een goed plan. We mogen van hem over de sluisdeuren naar de overkant en hebben meteen beet. Onze gastkapitein heeft zes jaar lang samen met zijn vrouw de wereldzeeën bevaren met een zeilboot en is nu met zijn kinderen en kleinkinderen in alle veiligheid aan het pleziervaren. Rustig is het, maar niet zonder reuring. Plots belemmert een bootje zonder bemanning de doorgang. Stuurloos dobbert het rond. De kinderen stormen met de scheepshaak naar voren en duwen het willoze ding naar de kant. Na een drankje en een hapje nemen we afscheid bij de eerstvolgende sluis, een ronde met drie sluisdeuren. 

Verder meeliften willen we niet. Lekker verder lopen langs plassen met zwermen roze flamingo’s naar de witte vuurtoren van Les Onglous met zijn klassieke rode hoed die het einde van het kanaal markeert. Het voelt als een schipper die na een voorspoedige reis de haven binnen vaart. De lading kan gelost worden, de rugzakken kunnen af.