Overslaan en naar de inhoud gaan

Muurreclames in Mokum

foto
Gevelreclame voor Ypma

Naast de landelijke vereniging ‘Tekens aan de wand’ zijn er in  het hele land groepen die zich ontfermen over historische gevelreclames. In Amsterdam verscheen een fraai boekje met wandelroute door Oud-West. Een 19e-eeuwse wijk die veel te bieden heeft voor de wandelaar.

Verschenen Wandelmagazine Op Lemen Voeten 2016-1                                                          

Meer foto's

Wij zien het niet, maar Edward Schenk ziet het wel. Marqt, de supermarkt voor duurzame dagelijkse boodschappen, heeft zijn grote witte letters voor die van de Gezusters Barber’s gehangen, een modemagazijn van voor de oorlog. Dat maakt Schenk razend: ”Ze hadden nog zo beloofd de gerestaureerde gevelreclame te respecteren.” Maar het enthousiasme van onze gids lijdt niet lang onder de dubbele tong van Marqt. Onstuitbaar vertelt hij verder over zijn geliefde gevelreclames. Schenk vormt samen met drie andere enthousiaste mannen de Werkgroep Historische Gevelreclames Amsterdam.

Met de opkomst van neonreclame en billboards verdwenen de reclamemuurschilderingen uit het straatbeeld. Felgekleurde juweeltjes verbleekten of verdwenen achter nieuwe aanbouw. Soms komt een verloren gewaande schat weer te voorschijn. “Die op café de Omval in Oost kwam helemaal gaaf achter een billboard vandaan, prachtig was dat.” De werkgroep heeft tien jaar geleden 650 gevelreclames in kaart gebracht, waarvan ze een klein deel wil terugbrengen in originele staat. Meer dan zes restauraties per jaar kunnen ze niet aan. Het uitzoeken van de oorspronkelijke kleuren kost veel tijd. Foto’s helpen niet veel, die waren toen nog zwartwit. Nauwkeurig doorspitten van oude telefoonbeken, advertenties en registers is nodig om het verhaal achter de reclame te vatten. “En dan moeten we de huiseigenaar nog zover krijgen om zijn gevel te laten beschilderen.” Allemaal liefdewerk oud papier. Voor het schilderwerk is wel geld nodig om de vijf restaurateurs, waaronder drie vrouwen, te betalen. “Daarvoor zijn we afhankelijk van vrijgevigheid, en die komt vooral van de overheid.”

Staat de restaurateur eindelijk op de steigers dan is de buurt enthousiast. Alleen bij het oppoetsen van een reclame aan de Palmgracht kreeg de werkgroep het aan de stok met welgeteld één buurtbewoner. Die stoorde zich aan een oproep om dienst te nemen in het Indisch leger. In de reclame staat dat aanmelding kan geschieden “bij den Rijksagent J. Breemer Looijers gracht 14 Amsterdam. Reiskosten worden vergoed.” Naast deze ene boze buurman is er niets dan lof. Zelfs de Erfgoedvereniging Heemschut is positief. Die protesteerde in de eerste helft van de 20e eeuw nog tegen dit soort promotie. Wie toen het Centraal Station verliet, werd geconfronteerd met een woud van gevelreclames.

Metamorfose

We starten onze wandeling door de Kinkerbuurt op het Kwakersplein, waar ooit de demonstraties tegen Johnson-Moordenaar, sorry Molenaar, vertrokken naar de Dam. De metamorfose van de Kinkerbuurt verrast ons. ”Tsja, al weer zo’n verandering in je dagelijkse omgeving die je niet hebt opgemerkt.” Tot voor kort liep deze 19e-eeuwse wijk wat achter bij de veryupte Pijp of het voormalige krakersbolwerk Staatsliedenbuurt. Ook de verhipstering van BoLo leek aan Oud-West voorbij te gaan. De Ten Katemarkt is nog steeds met afstand de meest volkse markt binnen de Ring. Maar de recente verbouwing van de tramremise tot de culturele hotspot de Hallen heeft zijn uitwerking op de omgeving niet gemist. ’s Avonds staan de Amsterdammers in de rij om in de Foodhallen street food, een tapas, of een lokaal biertje te scoren. Ook de bioscoop met vele filmzalen breekt alle bezoekersrecords. Op de levendige Ten Katemarkt staat boven de winkelruit van de visboer in verbleekte letters: vispaleis. Waarom de die letters niet wat opgeschilderd, vragen we onder het genot van een haring. ”Als de gemeente de straat heeft opgeknapt ga ik aan de slag”, glimlacht de eigenaar. Op zijn smartphone laat hij de ambitieuze plannen van de gemeente zien.

Er zijn reclames van grote bedrijven als Van Haren schoenen en de reeds verdwenen verzekeringmaatschappij RVS. Iconisch is de RSV-gevel met die zwarte contouren van een echtpaar samen aan de wandel met hun hondje. Gaandeweg wordt duidelijk dat veel van het commercieel erfgoed niet van grote bedrijven afkomstig is, maar ‘fresco’s van de kleine middenstand’ zijn: De Weerdt’s bedden en matrassenmakerij, bioscoop Olympia, ook wel het Stinkertje genoemd, J.W. Hansmann Fabriekskoperslagerij. Een handje wijst naar de plek waar handkarren te huur waren. “.Tussen de lommerrijke voortuinen van de Bellamystraat ligt de voormalige Smederij Meister, de laatste in Amsterdam. Tot een jaar geleden werd er nog op het aambeeld geslagen. Schenk wil van de vrouw die uit het gebouw komt weten ze met de gevelreclame gaan doen. ”Daar gaat de schoonheidscommissie over en daar is geen peil op te trekken”, zegt ze cryptisch. Veel meer wil ze er niet over kwijt.

Mysterieuze tekst

“Oh, that’s a decoration!”, giechelt de Amerikaanse die onze cappuccino serveert. We hebben gevraagd wat ze vindt van de prachtige reclame voor Porta Pio, Elixir d’Anvers, die de gevel van haar café siert. Het voormalige café de Toren is omgedoopt in Staring at Jacob, een stukje VS in Amsterdam. Amerikaans zijn de kaart, de gasten en de voertaal. De smartphone is hier de maat der dingen. Gids Edward vindt het maar zozo dat handzame stukje elektronica . “Herstel van historische gevelreclames biedt de jeugd de kans om naast voortdurende prikkeling van de sociale media de rust van het lokale te waarderen.” Trots vertelt hij over de gevelreclame van de textiel- en herenmodezaak Ypma. Daar op de hoek van de J.P.Heijestraat met de Borgerstraat stond een mysterieuze tekst: YPMA EEREN- MOD HOEDEN PETTEN. Met behulp van minutieus sporenonderzoek op de steiger en oude documenten, die de familie Ypma nog bezat, kon de tekst worden gereconstrueerd. De oude dames Ypma waren met rollator en stok present bij de onthulling.

”Zijn die historische reclames zo aantrekkelijk omdat ze geen commerciële waarde meer hebben en je puur kunt genieten van de grafische vormgeving”, vragen we. Nee lacht Edward, van Haren verkoopt nog steeds schoenen. Hij wil niet terug naar het onbedorvene, ook sommige moderne reclame vindt onze gids prachtig. Dat wordt tijdens de tocht door Oud-West duidelijk; in zekere zin is de gevelreclame aan een revival bezig. Fraai zijn de handgeschreven letters op de glazen winkelpuien. Met “Baby it’s cold outside!” prijst een damesmodezaak haar wintercollectie aan. Op de lateibalk van een nagelnieuw woongebouw is De Liefde gepenseeld.

Aan het eind van de excursie zegt een deelnemer en oud-buurtbewoner: ‘Mooi om het bekende op een andere manier te zien.’ We nemen ons voor niet alleen te kijken naar wat al in ons hoofd zit, maar gewoon omhoog. En soms met de ogen gericht op het verkeer, want het is druk in Oud-West.

 

Paragraaf

Wandelwijzer

 

We maakten een wandeltocht van ruim twee uur langs gerestaureerde gevelreclames door de Amsterdamse Kinkerbuurt. De route en de reclames staan beschreven in het boekje Muurreclames in Mokum: Historische reclames op Amsterdamse gevels, Oud-West van Werkgroep Historische Gevelreclames Amsterdam. 2012. ISBN 978-90-76538-00-6. Het is voor € 8,90, exclusief verzendkosten, te bestellen via info@beeldvormers.nl.

Het startpunt van de route is vanaf Centraalstation bereikbaar met tramlijn 13, halte De Clerqstraat. Horeca is ruim voor handen.

Meer weten?

www.gevelreclames.nl

onderwerp