La Palma: wandelen na de vulkaanuitbarsting

“Ondanks voortdurende berichten over zwakke aardschokjes, kwam de eruptie onverwacht”, vertelt de Nederlander Arnold. “De vorige uitbarsting, de Teneguia in 1971, vond plaats op de onbewoonde zuidpunt van het eiland en de hoeveelheid lava was beperkt.” De Palmezen vonden het gewoon een leuk uitstapje en rolden hun picknickkleedjes uit om naar het spektakel te kijken. Met die ervaring, verwachtte de meeste mensen dat een nieuwe uitbarsting hun ook nu weer geen pijn zou doen. Maar toen Arnold zijn bejaarde buren met wat koffers en de hond zag vertrekken, voelde hij nattigheid. “Als mensen die de uitbarsting van 49 hebben meegemaakt op de vlucht slaan, dan moeten wij ook wegwezen.” Samen met vrouw en dochter verkaste hij naar een huis verder noordelijker. Het was van korte duur. Een dag later, op 19 september 2021 om kwart over twee, hoorde hij een luide knal. Op minder dan een kilometer achter zijn huis sloegen de vlammen uit de berg en werden grote stenen tot een kilometer omhoog de lucht in geslingerd. Een nieuwe vulkaanmond, de Tajogaite, was geboren. “Elke tien seconden klonk er een keihard POENGG. Iedereen, ook dieren, werden er gek van.”

De lavastroom, die drie maanden aanhield, bedekte niet alleen Arnolds huis maar ook ruim 2600 andere woningen. Van de meeste ontbreekt elk spoor. Echt beklemmend is het kerkhof in San Nicolas. Zwarte klodders bedekken de witte graven. De doden zijn er een tweede keer begraven, onbereikbaar voor hun nabestaanden. Tegenover de begraafplaats zit een ouder echtpaar in de schaduw voor hun okergele huisje. De lavastroom ging er rakelings langs, maar hun weitje, waar hun twee geiten graasden, ligt bedolven onder de lava. “Mijn ezeltje heeft de geiten opgegeten” zegt ze liefkozend terwijl ze over de buik van haar echtgenoot aait. Die kan het wel waarderen, in zijn bruin gegroefde gezicht verschijnt een mooie glimlach. Ze hebben hun leven weer opgepakt, de as is geruimd en het huisje geschilderd. En het allerbelangrijkste: hun kinderen zijn aan de ramp ontsnapt. Ook in het rampjaar 1949 hadden ze geluk. Het verhaal wil dat Onze-Lieve-Vrouwe van Fatima de lavastoom toen heeft omgebogen en hun dorp gespaard bleef. Een beeld van de Heilige Maagd staat hoger op de berg aan de rand van een zwart sneeuwpakket, maagdelijk zonder sporen. De dikke laag vulkaanas, uitgespuugd door de Tajogaite, heeft de onbegaanbare lava van 1949 omgetoverd in een vers geprepareerde skipiste. Erg aanlokkelijk om overheen te lopen, maar nee dat mag niet. Even verderop steken twee rijen stenen evenwijdig aan elkaar uit de as. Há een pad, er staan zelf voetafdrukken in de as! Rood-witte linten en een bord maken duidelijk dat deze gemarkeerde rondwandeling tijdelijk is gesloten. Op slechts dertien van de bijna duizend kilometer aan gemarkeerde paden mag je voorlopig niet meer wandelen.

Wij zijn vooral opgetogen dat de mooiste wandelroute van La Palma weer helemaal open is: de GR 131 die over de vulkanische kam van het eiland loopt van Puerto de Tazacorte in het noordwesten naar Faro de Fuencaliente op de zuidpunt. Het uitzicht over het eiland en de oceaan is fenomenaal. Als je de hele route loopt, drie loodzware etappes van samen 67 kilometer, passeer je de vier miljoen jaar vulkaangeschiedenis van het eiland. Tot 400.000 jaar geleden was het vulkanisme alleen actief in het noordelijke deel van het eiland, daarna groeide het zuidelijke deel boven water. Van de laatste vulkaan in het noorden, ooit drie kilometer hoog, rest slechts een enorme holle kies: de Caldeira de Taburiente. Het grootste deel van de vulkaankegel is in zee gestort of door de regen weggespoeld. Over een lange slingerende weg door een woud van Canarische dennen gaan de Taburiente op. Boven de boomgrens is het een maanlandschap van lava en as in rode, gele en zwarte kleuren. De stilte is overal. Vroeg op deze windige novembermorgen hebben we het hartstikke koud. Wat een verschil met gisterenavond toen we nog in korte broek en T-shirt door Santa Cruz liepen. Dus lopen we flink door en warmen ons uit de wind in de zon achter wonderbaarlijke muren van zwart basalt. De muren zijn getuigen van een laatste vulkaanoprisping, waarbij de gloeiendhete basaltlava zich een weg baande door scheuren in oudere, samengedrukte aslagen. Terwijl de zachtere asafzettingen zijn weggevreten bleven de keiharde basaltmuren staan.

Door het verroeste landschap gaan we omhoog langs de randen van de ingestorte krater, de caldera. Naast ons een gapende diepte tot bijna zeeniveau. Het lekkerst lopen we over de randen van de met ruige stenen geplaveide paden. Die zijn mooi lang en vlak. In de verte blinken witte koepels. ‘s Nachts gaan daar de luiken open om naar de sterren te koekeloeren, niet gehinderd door kunstlicht en luchtverontreiniging. Het is er pikkedonker als de maan niet schijnt. Over paden met haarspelden bereiken we het hoogste punt, Roque de los Muchachos. Vanaf ruige rotspunten kijken we de diepte in, tot aan de bodem van de caldera. Zwarte vogels met indrukwekkende snavels zweven zonder één enkele vleugelslag langs de rotswanden. Het zijn raven. Sommige van die stoere aaseters laten zich met de hand voeren. Onze gedroogde maiskorrels blijven steken in hun keel, maar na wat gerochel glijden ze verder naar binnen.

De derde etappe van de GR, de Ruta de los Volcanes, voert over het jongste, zuidelijke deel van het vulkaaneiland. Al lopend duizelt je het al snel van de vulkaannamen en jaartallen. Het ligt ook allemaal door elkaar. De eerste kilometers vanaf Refugio El Pilar passeren we achtereenvolgens lavavelden uit 1480, 4000 voor Christus en 1949. Zo gaat het, hink-stap-springen door de tijd, maar door tot de lava uit 1971 op de zuidpunt. Vanaf de bergkam kijken we fantastisch uit over zee naar de vulkanen op de andere Canarische eilanden. En dan gaan we vanaf een vulkaanmond hollend omlaag door zwarte as, zoals kinderen dat doen op het klimduin in Schoorl. Maar zo soepel als vroeger gaat het niet meer; een groepje kinderen op schoolreisje rent ons al roepend voorbij. Op het laatste stuk liggen op de flanken van de Teneguia wijngaarden. Ze leveren net genoeg om het eiland het hoofd op hol te brengen. “De wijn verdampt boven het eiland”, is het gezegde. Verderop, aan de voet van de vulkaan doet het landschap denken aan de inpakkunst van Christo. Onder de witte doeken wordt het gele goud van het eiland gekweekt. De helft van de economie op La Palma draait op de verbouw van bananen. En dat gaat niet goed als je de vruchten niet tegen de wind beschermt.

Op onze laatste dag op La Palma krijgen we van de bewaker met meterkastje toestemming om de Tajogaite te benaderen. Bij de gemeten CO2-concentratie leggen we niet het loodje. Over een laag zwarte as lopen we ernaartoe. Die is zo dik dat een paal met routebordjes zo diep verzonken in de as is, dat de bordjes niet hoger dan onze navels reiken. Lange slagschaduwen van de Canarische dennen zorgen voor een geheimzinnige sfeer. Nog voor we hem zien, ruiken we de vulkaan al. Net een stinkbom waarmee we vroeger onze klasgenootjes het lokaal uit jaagden. De wandeling stopt bij een hek, verder mogen we niet. Boven de met zwavelpoeder bestoven kraterrand dwarrelt wat onschuldige rook omhoog. Er is geen vuur meer die onze gezichten roze doet kleuren. We moeten denken aan het vulkanologenechtpaar in de documentaire Fire of Love, die we voor vertrek naar La Palma in de bioscoop zagen. Een van hen, de man, droomde om ooit met een vuurvaste kano over de gloeiende lavastroom omlaag te peddelen naar zee. Hun passie werd hen fataal. In Japan vond het echtpaar de dood in een verzengend hete aswolk.

In de langgerekte hoofdstraat van Santa Cruz draaien mannen trommels met tamme kastanjes rond boven open vuren. Op het feest van Sint-Maarten krijg je in de cafés een portie gepofte kastanjes. We nemen er een pilsje bij. “Proost, lekker gewandeld op La Palma.” We moeten denken aan wat Arnold zei: “Vooral de Duitse toeristen laten het nog een beetje afweten, die hebben de schrik nog in de benen door de vulkaanuitbarsting.” Onbegrijpelijk vinden wij.